Kropla drąży skałę

Na początku każdego miesiąca PFRON publikuje zaktualizowane dane dotyczące firm zobowiązanych ustawą o rehabilitacji do zatrudniania osób z niepełnosprawnościami na co najmniej 6% etatów. Chodzi o podmioty zatrudniające przynajmniej 25 pracowników. Nadal ponad połowa z nich woli raczej płacić kary na PFRON niż zwiększyć wskaźnik zatrudnienia pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności do odpowiedniego poziomu i zupełnie wyzerować wpłaty.

Oczywiście nierzadko decyzja taka jest uzasadniona. Są branże, w których po prostu nie da się aż tak drastycznie zmienić struktury zatrudnienia, nie zawsze da się wprowadzić dostosowania stanowisk pracy odpowiednie dla pracowników z orzeczeniem. Być może też część pracodawców po prostu jeszcze nie zdaje sobie sprawy, że mogą powierzać osobom z niepełnosprawnościami np. zadania administracyjne, które wiele z nich bez większych problemów jest w stanie wykonywać zwłaszcza przy upowszechnieniu pracy zdalnej. Z danych PFRON wynika jednak, że nawet w tych firmach, które płacą kary, zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami powoli, lecz systematycznie wzrasta.

W 2019 r. w grupie pracodawców zobowiązanych do wpłat na PFRON zatrudnionych było niespełna 79 tysięcy osób z niepełnosprawnością. Pięć lat później liczba ta przekroczyła 89 tysięcy, co oznacza wzrost o ponad dziesięć procent. W tym samym czasie udział etatów zajmowanych przez osoby z orzeczeniem wzrósł z 1,5% do 1,7%. To niewiele, ale pokazuje wyraźny i trwały trend - nawet tam, gdzie nadal płaci się kary, coraz częściej pojawia się miejsce dla pracownika z niepełnosprawnością.

Co ciekawe, liczba firm w tej grupie pozostaje od lat prawie niezmienna - waha się w okolicach 32 tysięcy. Oznacza to, że postęp nie wynika z masowej migracji przedsiębiorstw do grona zwolnionych z wpłat (czyli takich, które osiągnęły ustawowy wskaźnik zatrudnienia), ale z wewnętrznych zmian w tych samych firmach.

W kontekście tych firm można przywołać ludową mądrość, która chyba najtrafniej opisuje to zjawisko: kropla drąży skałę. Przybywa w nich etatów zajmowanych przez osoby z niepełnosprawnościami, mimo że formalnie firmy nadal nie spełniają wymogów ustawy.

W grupie pracodawców, którzy wskaźnik 6% już osiągnęli, sytuacja jest bardziej stabilna. Zatrudniają oni średnio około 8% osób z niepełnosprawnościami, a liczba etatów w tej grupie rosła do końca 2024 roku, po czym ustabilizowała się na poziomie nieco ponad 210 tysięcy. Nie widać jednak, by liczba takich firm znacząco rosła - od 2019 roku zwiększyła się zaledwie o około 6%. Oznacza to, że system nie generuje gwałtownej migracji między kategoriami pracodawców, ale raczej utrwala istniejące proporcje.

To, że liczba osób z niepełnosprawnościami zatrudnionych w firmach zobowiązanych do wpłat rośnie, ma znaczenie nie tylko statystyczne. Wskazuje na powolną zmianę kulturową i świadomościową. Pracodawcy, którzy jeszcze kilka lat temu traktowali obowiązkową wpłatę jako prostsze rozwiązanie niż próba zatrudnienia osób z orzeczeniem, dziś coraz częściej takie próby podejmują. Dla wielu z nich pierwsze doświadczenia z pracownikiem z niepełnosprawnością okazują się pozytywne - a to, jak wiadomo, często wystarczy, by przełamać obawy i zdecydować się na zatrudnienie kolejnych pracowników z orzeczeniem.

Dane PFRON z pierwszego półrocza 2025 roku również pokazują, że mimo utrzymujących się wysokich kwot wpłat do Funduszu, proces włączania osób z niepełnosprawnościami w rynek pracy postępuje. Wolno, niekiedy niezauważalnie, ale w sposób trwały. Bo choć ustawa o rehabilitacji przewiduje sankcje finansowe, to realną zmianę przynoszą nie paragrafy, lecz doświadczenie współpracy i przekonanie, że różnorodność w firmie się po prostu opłaca.

By odpowiedzieć na pytanie "dlaczego", musimy niestety odejść od statystyk i przenieść się na grunt przypuszczeń, ale bynajmniej nie wyssanych z palca. Wszyscy wiemy, jak niekorzystny mamy obecnie trend demograficzny i że pracodawcom coraz trudniej jest pozyskać pracowników. Braki te nie zawsze są w stanie wypełnić imigranci, choć prawda, że bez nich nasz rynek pracy dawno już by się zawalił. Chyba jednak powoli przedsiębiorcy w Polsce otwierają się na inne możliwości: na szukanie rąk do pracy tam, gdzie dotąd nie szukali.

Osoby z niepełnosprawnościami to wciąż grupa mocno dyskryminowana na rynku pracy. Dyskryminowana nie tylko ze względu na brak wiedzy o tym, że wielu posiadaczy orzeczeń może dobrze wykonywać powierzone im obowiązki, choćby ze względu na rozwój technologii wspomagających i możliwości pracy zdalnej. Na drodze do pełnej inkluzji stoi jednak często skomplikowanie procedur związanych z zatrudnianiem takich osób. Ale na to też jest lekarstwo - współpraca z ekspertami i doradcami.

Ogólnopolska Baza Pracodawców Osób Niepełnosprawnych od ponad 25 lat działa na rzecz otwartości na zatrudnianie pracowników z orzeczeniem. Wspieramy pracodawców, którzy już zatrudniają takie osoby (firmy z chronionego i otwartego rynku pracy). Pomagamy również tym, którzy dopiero stawiają pierwsze kroki na tej drodze. Wiemy, jak rekrutować odpowiednich pracowników i jak ogarniać wszystkie związane z tym procedury.

Na portalu rekrutacyjnym Werbeo.pl zamieszczamy oferty pracy skierowane do kandydatów z orzeczeniem o niepełnosprawności. Pomagamy im oraz pracodawcom wzajemnie się odnaleźć. Bierzemy na siebie formalności związane z zatrudnieniem i te, które pojawiają się później - w trakcie trwania stosunku pracy. Nasi klienci (pracodawcy) zyskują dobrze wykwalifikowanych pracowników, a skutek uboczny - choć na pewno istotny - jest taki, że mogą obniżyć lub zupełnie wyzerować wpłaty na PFRON. Robimy to, bo wierzymy, że działania na rzecz inkluzji mają sens!