Czy zaległe wpłaty na PFRON trzeba będzie odprowadzić także od rozwiązanych umów cywilnoprawnych? – analiza projektowanych uprawnień PIP

Czemu ma służyć wprowadzenie nowych przepisów o PIP?

Jednym z głównych celów opracowania przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projektu ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw (nr UD283) jest wprowadzenie efektywnego mechanizmu przeciwdziałania nieuprawnionemu zastępowaniu umów o pracę umowami cywilnoprawnymi. Realizacja tego zamiaru ma być zapewniona poprzez przyznanie Państwowej Inspekcji Pracy kompetencji do stwierdzania istnienia stosunku pracy w sytuacji, gdy zawarto umowę cywilnoprawną, w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2025 r., poz. 277, ze zm.) – dalej: k.p., powinna być zawarta umowa o pracę.

Kto wyda decyzję przekształcającą umowę cywilnoprawną w umowę o pracę?

Decyzję administracyjną w sprawie przekształcenia umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę będzie wydawał okręgowy inspektor pracy. Decyzja ta będzie podlegała natychmiastowemu wykonaniu, w zakresie skutków, jakie przepisy prawa pracy wiążą z nawiązaniem stosunku pracy oraz obowiązkami w zakresie podatków i ubezpieczeń społecznych powstałymi od dnia wydania tej decyzji. Nawet wniesienie odwołania od przedmiotowej decyzji nie będzie powodowało wstrzymania jej wykonania w powyższym zakresie. Wstrzymanie wykonania tej decyzji będzie jednak możliwe w odniesieniu do skutków, które przepisy prawa wiążą z obowiązkami w zakresie podatków i ubezpieczeń społecznych powstałymi przed dniem wydania decyzji – do dnia upływu terminu na wniesienie odwołania od tej decyzji, a w przypadku wniesienia odwołania do dnia prawomocnego orzeczenia sądu.

Według prognoz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) weryfikacja podstawy prawnej zatrudnienia może dotyczyć nawet 3,3 mln osób (około 1,5 mln osób wykonujących obowiązki na podstawie umów cywilnoprawnych, a także około 1,8 mln osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą).

Projektowana nowelizacja ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1712, ze zm.) – dalej: u.p.i.p., przewiduje, że decyzja przekształcająca umowę cywilnoprawną w umowę o pracę będzie wskazywała następujące elementy stosunku pracy:

1. rodzaj umowy o pracę zawartej pomiędzy stronami;
2. datę zawarcia umowy o pracę i datę rozpoczęcia pracy;
3. rodzaj pracy;
4. miejsce wykonywania pracy;
5. wymiar czasu pracy;
6. wysokość wynagrodzenia za pracę.

W przypadku gdy okręgowy inspektor pracy zgromadzi materiał dowodowy, który okaże się niewystarczający do ustalenia wynagrodzenia za pracę należnego pracownikowi, okręgowy inspektor pracy wskaże w decyzji minimalne wynagrodzenie za pracę.

Decyzja przekształcająca stosunek prawny będzie mogła wywoływać skutki prawne wiele lat wstecz

Eksperci podkreślają, że projektowane przepisy tworzą bardzo niebezpieczną sytuację, w której okręgowy inspektor pracy w drodze decyzji administracyjnej może tworzyć stosunek pracy wbrew swobodzie umów, będącej jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego. Ponadto, proponowane rozwiązanie nie przewiduje żadnych ograniczeń co do możliwości wstecznej zmiany stosunku prawnego będącego podstawą wykonywania obowiązków przez podmioty będące stronami danej umowy. Oznacza to, że okręgowy inspektor pracy może zmienić umowę cywilnoprawną na umowę o pracę także w przypadku umów już nieobowiązujących, które uległy rozwiązaniu. W opinii ekspertów sytuacja taka jest niekorzystna nie tylko dla pracodawców, ale także dla potencjalnych pracowników, którzy przed wydaniem decyzji inspektora pracy byli przedsiębiorcami prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą. Ta grupa pracowników będzie się bowiem musiała zmierzyć z koniecznością dokonania licznych i kosztownych korekt deklaracji podatkowych, w szczególności w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku od towarów i usług, a nawet preferencji składkowych w zakresie dotyczącym składek na ubezpieczenia społeczne, odprowadzanych do ZUS.

Kiedy należy dokonywać obowiązkowych wpłat na PFRON?

Brak ograniczeń czasowych co do możliwości przekształcania umów cywilnoprawnych (także już nieobowiązujących) w umowy o pracę w istotny sposób wpłynie na sprawo