Spór o Rzecznika Praw Pracownika. PIP ostrożny, związkowcy mocno krytykują

Prawa obywateli pod ochroną rzeczników

W Polsce działa kilka instytucji powołanych do ochrony praw obywateli, w tym pacjentów oraz przedsiębiorców. Najsilniejszą pozycję prawną posiada Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), którego status gwarantują art. 208–212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1264).

Rzecznik, wybierany jest przez Sejm za zgodą Senatu na pięcioletnią kadencję. Organ ten stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania. Pozostaje on niezależny w swojej działalności i przedstawia coroczne sprawozdania parlamentowi. Umocowanie konstytucyjne zapewnia mu silną pozycję w systemie prawnym.

Na mocy ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 581) funkcjonuje również Rzecznik Praw Pacjenta (RPP). Jest on centralnym organem administracji rządowej, podległym Prezesowi Rady Ministrów. Rzecznik prowadzi postępowania w sprawach naruszeń praw pacjentów, może występować w postępowaniach cywilnych, opiniować projekty aktów prawnych oraz prowadzi działalność edukacyjną. Choć nie jest organem konstytucyjnym, ma szerokie uprawnienia interwencyjne i czuwa nad przestrzeganiem praw pacjentów w systemie ochrony zdrowia.

Stosunkowo nową instytucją jest Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców (Rzecznik MŚP), powołany ustawą z dnia 6 marca 2018 r. o Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1668, ze zm.). Jego zadaniem jest ochrona praw mikro-, małych i średnich przedsiębiorców, w tym wolności działalności gospodarczej i zasady równego traktowania. Może on żądać wyjaśnień od organów administracji, wspierać przedsiębiorców w postępowaniach i opiniować projekty ustaw. W przeciwieństwie do RPO nie jest jednak instytucją konstytucyjną, co sprawia, że jego pozycja ma raczej charakter doradczo-interwencyjny niż ustrojowej gwarancji praw.

Nowa-stara inicjatywa rządu: rzecznik praw pracownika

Jak widać, wszystkie trzy instytucje pełnią istotną rolę w systemie ochrony praw w Polsce, jednak różnią się zakresem kompetencji i siłą umocowania prawnego: od konstytucyjnie chronionego Rzecznika Praw Obywatelskich, przez wyspecjalizowanego Rzecznika Praw Pacjenta, po interwencyjnego Rzecznika MŚP .

Do grona tych urzędów ma dołączyć jeszcze jeden. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) ogłosiło plany powołania nowej instytucji – Rzecznika Praw Pracownika. Minister Agnieszka Dziemianowicz-Bąk skierowała już wniosek o wpisanie projektu ustawy do wykazu prac legislacyjnych rządu.

Rzecznik praw pracownika będzie stać na straży konstytucyjnych wolności i praw wszystkich osób wykonujących pracę zarobkową. Dzięki temu prawa pracownicze, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, prawo do minimalnego wynagrodzenia, zakaz dyskryminacji, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz szereg innych praw, będą jeszcze lepiej chronione – podał resort w komunikacie. Powołanie rzecznika praw pracownika wzmocni pozycję osób zatrudnionych. To konieczne, bo relacja pracownik-pracodawca nie jest równa – ze względów ekonomicznych to pracodawcy mają w niej przewagę. - podkreśla minister Dziemianowicz-Bąk.

Plan powołania rzecznika praw pracownika nie jest nową inicjatywą. To już drugie podejście do stworzenia takiej instytucji. Po raz pierwszy pomysł ten pojawił się w lipcu 2023 r., kiedy grupa posłów Lewicy złożyła projekt ustawy o rzeczniku praw pracowniczych w poprzedniej, IX kadencji Sejmu.

Projekt przewidywał powołanie niezależnego organu podporządkowanego Sejmowi, którego zadaniem miałaby być ochrona wolności, praw i interesów osób wykonujących pracę zależną – niezależnie od podstawy zatrudnienia. Pod szczególną ochroną rzecznika mieli znaleźć się zarówno pracownicy etatowi, jak i osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych czy s