Interpretacja orzeczeń potwierdzających status osoby niepełnosprawnej – o czym powinien wiedzieć każdy pracodawca?

Czym jest niepełnosprawność?

Niepełnosprawność w istotny sposób wpływa na funkcjonowanie konkretnej osoby, zarówno w wymiarze zawodowym, jak i społecznym. Niezaprzeczalnie wiąże się ona dla osoby nią dotkniętej z licznymi wyzwaniami, właściwie w każdym aspekcie życia. Oprócz tego posiadanie statusu osoby niepełnosprawnej łączy się z pewnymi uprawnieniami, mającymi na celu częściowe rekompensowanie ograniczeń konkretnych osób, wynikających z rodzaju i stopnia ich niepełnosprawności.

Legalna definicja niepełnosprawności została zawarta w treści art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2025 r., poz. 913, ze zm.) – dalej u.r.o.n. W świetle tego przepisu przez niepełnosprawność należy rozumieć trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy.

Orzeczenie może wskazywać na niepełnosprawność lub na jej stopień

Przepis art. 1 u.r.o.n. wskazuje, że co do zasady niepełnosprawność danej osoby może zostać potwierdzona przez posiadanie orzeczenia o:

1. zaliczeniu do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (lekkiego, umiarkowanego albo znacznego);
2. całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, wydanego przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1631, ze zm.) – dalej: u.e.r.;
3. niepełnosprawności, wydanego przed ukończeniem przez daną osobę 16. roku życia.

Orzeczenia o niepełnosprawności dla osób poniżej 16 lat oraz orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydawane są przez powiatowe lub wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (PZON lub WZON).

W tym kontekście warto przypomnieć, że w myśl art. 3 i 4 u.r.o.n., na potrzeby orzekania o niepełnosprawności ustala się trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany lub lekki. Znaczny stopień niepełnosprawności obejmuje osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolne do pracy albo zdolne do pracy wyłącznie w warunkach pracy chronionej i wymagające, w celu realizacji ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Pod pojęciem niezdolności do samodzielnej egzystencji należy rozumieć naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych. Do potrzeb tych zalicza się w szczególności samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

Do stopnia umiarkowanego zaliczają się osoby z naruszoną sprawnością organizmu, które są niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej bądź wymagające czasowej lub częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

Z kolei do lekkiego stopnia niepełnosprawności zaliczają się osoby o naruszonej sprawności organizmu, istotnie przyczyniającej się do obniżenia zdolności do wykonywania pracy – w porównaniu do zdolności, jakie wykazują osoby o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną. Do tego stopnia niepełnosprawności zaliczają się także osoby mające ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności nie może być wydane wobec osoby, która nie ukończyła 16. roku życia. Nie oznacza to, że osoba taka nie może być uznana za osobę niepełnosprawną. Mianowicie, w sytuacji, gdy osoba niemająca jeszcze 16 lat ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu:

• wady wrodzonej;
• długotrwałej choroby;
• uszkodzenia organizmu

– co pociąga za sobą konieczność zapewnienia tej osobie całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w dan