Umowy cywilnoprawne pod lupą PIP. Co się zmieni?

Czy dzisiaj PIP może przekształcić umowę cywilnoprawną w umowę o pracę?

Stosunek pracy znalazł swoje uregulowanie w ustawie Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz. U. t.j. z 2025 r. poz. 277), dalej: k.p, m.in. w art. 22 § 1. Zgodnie z jego treścią, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zgodnie z art. 22 §1¹ k.p. zatrudnienie na podstawie stosunku pracy następuje po spełnieniu wyżej wymienionych przesłanek, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Natomiast według art. 22 § 1² niedopuszczalne jest zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych w art. 22 § 1 k.p.

Zatrudnienie cywilnoprawne (zawieranie umów zlecenia, umów o dzieło) jest zaś stosunkiem powstałym wskutek zawarcia umowy w trybie Kodeksu cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r, Dz. U. t.j. z 2025 r. poz. 1071), dalej: k.c. Zawieranie umowy zlecenia zostało uregulowane w art. 734-751 k.c. Umowa zlecenia zobowiązuje przyjmującego zlecenie do dokonania określonej czynności prawnej dla zlecającego.

Zgodnie z przywołanym już wcześniej art. 22 §1¹ k.p., to cechy stosunku zatrudnienia wskazują na stosunek pracy, a nie treść oświadczeń woli złożonych przy jej zawieraniu przez strony. Dodatkowo z orzecznictwa wynika, że sąd może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2008 r., sygn. akt I PK 311/07; wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 23 maja 2017 r., sygn. akt VIII Pa 21/17).

W aktualnym stanie prawnym inspektor PIP, sprawdzający umowę zlecenie pracownika w danym zakładzie pracy, może stwierdzić, że w jej miejsce powinna być zawarta umowa o pracę, może w ramach dostępnych mu narzędzi skierować do pracodawcy polecenia lub/i wystąpienie o zmianę podstawy prawnej świadczenia pracy. Wystąpienie takie nie ma jednak charakteru decyzji administracyjnej, nie podlega wykonaniu w formie egzekucji administracyjnej. Na tym uprawnienia inspektora PIP w tym zakresie się kończą. Nie jest to więc instrument wystarczający do prowadzenia przez PIP skutecznej walki z naruszeniami przepisów prawa pracy, jakich dopuszczają się pracodawcy w zakresie doboru formy zatrudnienia.

Inspektor pracy może również prowadzić postępowania w sprawach o wykroczenia – ukarać pracodawcę za zawarcie umowy cywilnoprawnej, jeśli umowa faktycznie wykonywany była w ramach stosunku pracy. Pracodawca może otrzymać wówczas mandat karny za wykroczenie z art.