ZPChr dziś i jutro

Zgodnie z danymi z Systemu Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR PFRON), w styczniu 2025 r. z dofinansowań wynagrodzeń pracowników skorzystały 564 zakłady pracy chronionej. Tymczasem w maju odnotowano ich już zaledwie 549. I chociaż nie przekłada się to bezpośrednio na liczbę funkcjonujących w naszym kraju ZPChr-ów, to przecież pokazuje dobitnie, że jest ich coraz mniej. Tego procesu nie zdołała zatrzymać styczniowa podwyżka kwot dofinansowań wynagrodzeń. Co najwyżej pozwoliła na jego przyhamowanie. Ta sytuacja rodzi więc kilka istotnych pytań: Co zrobić, żeby zakłady pracy chronionej mogły nadal funkcjonować? Czy uzyskiwanie i utrzymywanie statusu ZPChr-u w ogóle ma sens? Jaką funkcję podmioty te mogą pełnić w przyszłości?

Na część z tych pytań odpowiedziały Aleksandra Łakomiak i Adrianna Cieślak w artykule „Przyszłość zakładów pracy chronionej w Polsce jako przedsiębiorstw społecznych dla osób z niepełnosprawnością”, opublikowanym w 2022 roku w czasopiśmie PFRON Kwartalnik. Tekst ten stanowi doskonałe źródło wiedzy o mechanizmach i wyzwaniach rynku pracy chronionej, dlatego pozwoliłem sobie z niego skorzystać.

Dlaczego jest coraz mniej ZPChr-ów?

Liczba zakładów pracy chronionej maleje przede wszystkim z powodu narastających kosztów prowadzenia działalności. Rosnąca płaca minimalna i brak adekwatnej waloryzacji dofinansowań wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnościami ograniczają opłacalność utrzymania statusu ZPChr. Dodatkowo rosnące wymagania formalne, częste zmiany przepisów, rozbudowana biurokracja i kontrole obciążają pracodawców i utrudniają im swobodne funkcjonowanie.

Smutna prawda jest też taka, że pracodawcy mają także coraz większy kłopot ze znalezieniem i zatrudnieniem osób z niepełnosprawnością spełniających wymagane kryteria. Często wchodzi też w grę niższa produktywność pracowników oraz ich krótszy dobowy czas pracy. To dodatkowo komplikuje utrzymanie wymaganego wskaźnika zatrudnienia pracowników z orzeczeniem.

Konkurencja ze strony otwartego rynku pracy i zmieniające się warunki demograficzne potęgują trend spadkowy. Sprawy nie ułatwiają też zmiany prawne, w tym zasady tworzenia i wykorzystywania Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (ZFRON). Warto zauważyć, że mimo wprowadzenia dodatkowego instrumentu zasilania ZFRON-u w 2022 roku, podniesienie kwoty wolnej od podatku znacznie ograniczyło dostępność środków finansowych dla ZPChr-ów.

ZPChr to nie tylko miejsce pracy!

Mimo malejącej liczby tych podmiotów, funkcje pełnione przez ZPChr-y pozostają niezwykle istotne. W