PIP wskazuje nieprawidłowości przy zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami

Raport w wielkim skrócie

W 2024 roku Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) przeprowadziła intensywne działania kontrolne, których celem było przeciwdziałanie nielegalnemu zatrudnieniu oraz egzekwowanie przestrzegania przepisów Kodeksu pracy.

W mijającym roku inspektorzy pracy stwierdzili aż 14 600 przypadków nielegalnego zatrudnienia Polaków. To dane, które pokazują, że zatrudnianie bez umowy lub na warunkach niezgodnych z przepisami prawa pracy wciąż jest zjawiskiem powszechnym. Dodatkowo ujawniono również przypadki pracy bez wymaganych zgłoszeń do ZUS-u lub bez odpowiedniej dokumentacji.

Jednym z głównych obszarów działalności PIP były kontrole związane z wynagradzaniem pracowników. W sumie przeprowadzono 15 300 takich kontroli, które w wielu przypadkach wykazały poważne nieprawidłowości. Do najczęściej ujawnianych naruszeń należały:

1. opóźnienia w wypłacie wynagrodzeń,
2. niewypłacanie dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych i w nocy,
3. brak ewidencji czasu pracy,
4. nieprawidłowości przy rozliczaniu umów cywilnoprawnych.

Wnioski z tych kontroli są jednoznaczne – choć świadomość pracodawców rośnie, to wciąż zbyt często ignorowane są podstawowe obowiązki wobec pracowników.

Inspekcja pracy przyjrzała się również stosowaniu umów cywilnoprawnych – przede wszystkim zleceń i umów o dzieło. Łącznie zbadano ponad 37 500 umów zlecenia oraz 343 umowy o dzieło. Co istotne, około 3% z nich zostało zakwestionowanych jako nadużycie. Działo się tak najczęściej w sytuacjach, gdy charakter pracy wskazywał na stosunek pracy, a nie relację cywilnoprawną. Tego typu nadużycia mogą mieć poważne konsekwencje. W przypadku pracowników oznaczają brak zabezpieczenia socjalnego, natomiast pracodawcom grożą sankcjami finansowymi i koniecznością zawarcia umowy o pracę z mocą wsteczną.

PIP skontrolowała ZPChr-y

Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi zarówno planowe, jak i interwencyjne audyty, podczas których sprawdzane są warunki zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Kontrolerzy odwiedzają zakłady pracy chronionej (ZPChr) i zakłady aktywności zawodowej (ZAZ), jak i pracodawców działających na otwartym rynku pracy. Kontrole realizowane są również na wniosek pracodawców, organizatorów lub starostów, zwłaszcza w związku z ubieganiem się o status ZPChr/ZAZ bądź refundację kosztów przystosowania stanowisk pracy.

W 2024 roku przeprowadzono łącznie 948 kontroli w 728 podmiotach zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami. Pracę świadczyło tam 116,2 tys. osób, w tym 92,3 tys. zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, z czego 39,1 tys. stanowiły osoby z niepełnosprawnością. Najczęściej kontrolowane były mikro i małe firmy, zatrudniające do 49 pracowników, co stanowiło 56% ogółu kontrolowanych podmiotów. Głównie były to firmy z sektora prywatnego (89%), działające w przetwórstwie przemysłowym (24%), usługach administrowania (23%) oraz handlu i naprawach (12%).

W ramach kontroli planowych inspektorzy PIP przeprowadzili również 265 kontroli w zakładach ZPChr i ZAZ-ach, zatrudniających łącznie 42,2 tys. osób, w tym 26 tys. osób z niepełnosprawnością. 134 kontrole odbyły się u pracodawców funkcjonujących na otwartym rynku pracy, zatrudniających blisko 1,9 tys. osób z niepełnosprawnością (w przetwórstwie przemysłowym – 34%, handlu i naprawach – 17%).

Dodatkowo przeprowadzono 559 kontroli na wniosek 448 pracodawców, z czego 74% dotyczyło organizacji stanowisk pracy dla osób z niepełnosprawnością. Najczęściej wnioski składali właściciele mikro i małych przedsiębiorstw.

Wysoki odsetek kontroli ujawnił nieprawidłowości wymagające zastosowania środków prawnych:

1. w 88% zakładów pracy chroni