Wskaźnik zatrudnienia osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności w ZAZ ulegnie zmianie?

Warunki uzyskania statusu zakładu aktywności zawodowej (ZAZ) zostały uregulowane w art. 29 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j.: Dz. U. z 2024 r., poz. 44, ze zm.) – dalej: u.r.o.n. Przepis ten stanowi, że podmiotami uprawnionymi do uzyskania statusu ZAZ są jednostki, wyodrębnione pod względem organizacyjnym i finansowym, tworzone przez:

• gminy,
• powiaty,
• fundacje,
• stowarzyszenia, bądź
• inne organizacje społeczne, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.

Oprócz tego u wspomnianych powyżej jednostek, które uzyskały status ZAZ, co najmniej 70% ogółu zatrudnionych muszą stanowić osoby niepełnosprawne, zwłaszcza osoby skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy (PUP):

• zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności, przy czym aktualnie stan zatrudnienia osób zaliczonych do tego stopnia niepełnosprawności nie może być niższy niż 35% ogółu zatrudnionych;
• zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (nie więcej niż 35% ogółu zatrudnionych), u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, wobec których rada programowa działająca w warsztacie terapii zajęciowej zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej.

Jednocześnie, obowiązek spełnienia warunku osiągania odpowiedniego stanu zatrudnienia osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, nie ma charakteru absolutnego. W myśl art. 29 ust. 1c u.r.o.n., jeżeli doszło do naruszenia warunku zatrudniania osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, zwłaszcza skierowanych do pracy przez PUP, niemniej jednak naruszenie tego warunku nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracodawcy, a właściwy powiatowy urząd pracy nie może skierować do tego pracodawcy wymaganej liczby osób niepełnosprawnych, wojewoda, w drodze decyzji, zwalnia na czas określony, nie dłużej niż na trzy miesiące, organizatora ZAZ od konieczności spełniania tego warunku.

Co więcej, aby możliwe było uzyskanie statusu ZAZ, obiekty i pomieszczenia użytkowane przez jednostkę mającą status ZAZ muszą odpowiadać przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy, a także uwzględniać potrzeby osób z niepełnosprawnościami w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych, jak również spełniać wymagania dostępności do nich. Poza tym konieczne jest zapewnienie niepełnosprawnym pracownikom ZAZ doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej, a także poradnictwa i usług rehabilitacyjnych.

Nie wolno również zapominać, że dochody uzyskane przez ZAZ powinny być przeznaczane na zakładowy fundusz aktywności (ZFA).

Po spełnieniu wszystkich powyższych warunków podmiot chcący uzyskać status ZAZ powinien wystąpić do starosty o wydanie pozytywnej opinii starosty o potrzebie utworzenia ZAZ. Uzyskanie takiej opinii nie jest wymagane w przypadku, gdy organizatorem ZAZ jest powiat.

Posłowie chcą wprowadzenia zmian w zasadach funkcjonowania ZAZ

3 kwietnia 2025 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (druk nr 1187), który w dniu 19 maja 2025 r. został skierowany do I czytania w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny.

Projekt ten zakłada, że stan zatrudnienia osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, od którego zależy przyznanie statusu ZAZ, nie będzie mógł być niższy aniżeli 10% ogółu zatrudnionych. Oznacza to znaczne obniżenie wymogów co do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym. Autorzy projektu nowelizacji uzasadniają wprowadzenie tej zmiany tym, że zmniejsza się liczba osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym, które są aktywne zaw