Co decyduje o zakwalifikowaniu danego rodzaju pracy do pracy w szczególnych warunkach? – analiza wyroku sądu

W celu udzielenia odpowiedzi na powyższe pytanie należy odwołać się do stanowiska wyrażonego przez Sąd Okręgowy w Kaliszu w wyroku z dnia 12 listopada 2024 r. (sygn. akt V U 763/24, opub. https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/$N/152505000002521_V_U_000763_2024_Uz_2024-11-18_002). Sąd rozpatrywał sprawę byłego pracownika, przebywającego obecnie na emeryturze, który otrzymał od pracodawcy świadectwo pracy, w którego treści zaznaczono, że pracownik przez niemal 21 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach jako ślusarz naprawy akumulatorów. Niemniej jednak świadectwo pracy nie było prawidłowo wypełnione.

Były pracownik wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) o przyznanie mu rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jednakże ZUS wydał w tej sprawie decyzję odmowną, uzasadniając to tym, że pracownik nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Pracownik odwołał się więc do sądu.

W tym kontekście warto przypomnieć, że w świetle art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j.: Dz. U. z 2024 r. poz. 1696, ze zm.) – dalej: u.e.p., pracami w szczególnych warunkach są „prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej, stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku”. Do wspomnianych czynników ryzyka zalicza się prace w szczególnych warunkach determinowanych:

1. siłami natury: pod ziemią, na wodzie, pod wodą, a także w powietrzu;
2. procesami technologicznymi: w warunkach gorącego albo zimnego mikroklimatu, bardzo ciężkie prace fizyczne, ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała, a także prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego.

Wykaz prac w szczególnych warunkach znajduje się w załączniku nr 1 do u.e.p.

Jeżeli chodzi o prace o szczególnym charakterze, są to „prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się” (art. 3 ust. 3 u.e.p.). Wykaz prac o szczególnym charakterze znajduje się w załączniku nr 2 do u.e.p.

SO w Kaliszu przypomniał, że w myśl art. 21 ust. 1 u.e.p. ubezpieczonemu, który ma co najmniej 15-letni okr