Wyrok NSA: celowość wydatków z ZFRON a praktyka zatrudnienia pracowników z niepełnosprawnością

W celu udzielenia odpowiedzi na powyższe pytanie należy odwołać się do stanowiska wyrażonego przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 7 czerwca 2024 r. (sygn. akt I GSK 1520/20, LEX nr 3759706). NSA rozpatrywał sprawę pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej (ZPChr), który utworzył ZFRON i na podstawie § 2 ust. 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (t.j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 1145, ze zm.) wykorzystał środki tego funduszu na zakup kompletnego stanowiska badawczego, składającego się z dwóch przyległych komór pogłosowych z otworem badawczym o kubaturze 50 m3. Powodem dokonania tego wydatku miała być niemożność świadczenia pracy przez tego pracownika na dotychczasowym stanowisku pracy (jako dozorca), generalnie z uwagi na utrudnienia w okresach jesienno-zimowych (wychłodzenie, bóle reumatyczne) i utrudnienia w wykonywaniu prac porządkowych (brak palców jednej ręki).

Po dokonaniu wskazanego powyżej wydatku pracodawca wystąpił do Naczelnika Urzędu Skarbowego (NUS) o wydanie zaświadczenia o pomocy de minimis w celu uznania pomocy, jako pomocy de minimis. Obowiązek uzyskania tego zaświadczenia w przypadku dokonania wydatku objętego regułą de minimis wynika wprost z dyspozycji § 9 rozporządzenia w sprawie ZFRON. Jednakże NUS odmówił wydania tego zaświadczenia. Pracodawca odwołał się do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej (DIAS), ale organ ten utrzymał postanowienie NUS w mocy.

W związku z powyższym pracodawca wystąpił na drogę sądową. W wyroku z dnia 17 czerwca 2020 r. (sygn. akt I SA/Gl 1744/19) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zarzucił ZPChr wydatkowanie środków ZFRON w sposób niezgodny z ich przeznaczeniem, podzielając ocenę organów podatkowych, co do braku celowości zakupu kompletnego stanowiska badawczego. Zgodnie z art. 33 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j.: Dz. U. z 2024 r., poz. 44, ze zm.) – dalej: u.r.o.n., środki ZFRON mogą być przeznaczane na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą, w tym na indywidualne programy rehabilitacji osób niepełnosprawnych opracowywane przez powołane przez pracodawców komisje rehabilitacyjne, a także na ubezpieczenie osób niepełnosprawnych. Wydatki te muszą być ponoszone w sposób zgodny z regulaminem wykorzystania środków ZFRON, obowiązującym u danego pracodawcy. W tym kontekście sąd szczególną uwagę zwrócił na konieczność przeznaczania środków ZFRON na rehabilitację zawodową. W myśl art. 8 ust. 1 u.r.o.n. celem rehabilitacji zawodowej jest ułatwienie osobie z niepełnosprawnością uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego w drodze umożliwienia tej osobie korzystania z:

• poradnictwa zawodowego,
• szkolenia zawodowego,
• pośrednictwa pracy.

Pracodawca musi pamiętać o tym, że na podstawie art. 4a rozporządzenia w sprawie ZFRON środki tego funduszu powinny być wydatkowane w sposób celowy i oszczędny, z uwzględnieniem doboru metod i środków realizacji, w stosunku do zakładanych efektów.

Co więcej, dla realizacji celów rehabilitacji zawodowej niezbędne jest m.in. dobranie odpowiedniego wyposażenia miejsca pracy pracownika z niepełnosprawnością, a także określenie środków technicznych umożliwiających lub ułatwiających wykonywanie pracy. Zwolnienia i ulgi podatkowe stanowiące pomoc publiczną, które przysługują pracodawcom mającym status ZPChr, służą zrekompensowaniu zwiększonych wydatków, w tym kosztów rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

WSA w Gliwicach podkreślił, że na mocy art. 2 pkt 8 u.r.o.n. tylko stanowisko pracy, które jest w odpowiedni sposób oprzyrządowane i dostosowane do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności pracownika, może być uznane za przystosowane stanowisko pracy. Tymczasem, zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia w sprawie ZFRON, środki funduszu rehabilitacji mogą być przeznaczane na wyposażenie stanowiska pracy oraz przystosowanie jego otoczenia do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza na zakup, modernizację, a także remont maszyn i urządzeń. Dlatego też zakup standardowego wyposażenia stanowiska pracy nie może być opłacony ze środków ZFRON, o ile nie występuje związek przyczynowy pomiędzy dokonanym wydatkiem ze środków tego funduszu a rodzajem i stopniem niepełnosprawności danego pracownika. Równocześnie, zapewnienie podstawowych narzędzi i warunków wy