Czasowa niezdolność pracodawcy do kontroli wykonywania pracy a pozorność umowy o pracę

Cechy charakterystyczne stosunku pracy, odróżniające ten stosunek prawny od umów cywilnoprawnych, zostały określone w art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j.: Dz. U. z 2023 r., poz. 1465, ze zm.) – dalej: k.p. Zgodnie z art. 22 § 1 k.p., przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Tymczasem pracodawca jest zobligowany do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Stosunek pracy, który spełnia powyższe cechy, stanowi podstawę objęcia pracownika obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania, co wynika z art. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz. U. z 2024 r., poz. 497, ze zm.) – dalej: u.s.u.s.

Na podstawie art. 86 ust. 1 u.s.u.s. kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez pracodawcę przeprowadzają inspektorzy kontroli ZUS. Kontrola ta dotyczy m.in. zgłaszania pracowników do ubezpieczeń społecznych. Wobec tego ZUS może zweryfikować to, czy umowa o pracę została faktycznie zawarta, przy czym ocena ważności umowy o pracę dokonywana przez ZUS musi odbywać się z perspektywy prawa ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 września 2019 r., sygn. akt II UK 377/18).

Aby pracownik mógł podlegać ubezpieczeniom społecznym, umowa o pracę zawarta z pracodawcą nie może być pozorna, gdyż tylko umowa o pracę, która jest ważna, a jej postanowienia są faktycznie realizowane, może być podstawą objęcia pracownika ubezpieczeniami społecznymi (por. wyrok SN z dnia 4 października 2007 r., sygn. akt I UK 116/07).

Zgodnie z treścią art. 83 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j.: Dz. U. z 2024 r., poz. 1061, ze zm.) – dalej: k.c., oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru jest nieważne. W sytuacji, gdy wspomniane oświadczenie woli zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Jednakże pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, która została do