Suchą stopą przez proces utraty statusu ZPChr

Po II wojnie światowej Polska była jednym z tych krajów, w których ruch spółdzielczy osób z niepełnosprawnościami (w tym również inwalidów wojennych) rozwijał się najprężniej. W formie, jaką znamy dzisiaj, tzw. chroniony rynek pracy istnieje już 27 lat. Zasady jego funkcjonowania regulują przede wszystkim art. 28, 30, 31 i 33 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2023, Poz. 100 z późn. zm.).

Zakłady pracy chronionej i pozostałe formy prowadzenia działalności gospodarczej w ramach chronionego rynku pracy pełniły i nadal pełnią niezwykle ważną rolę, przede wszystkim w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej zatrudnianych przez siebie osób z niepełnosprawnościami. Jednak z wielu powodów, głównie natury ekonomicznej, od lat obserwujemy systematyczny spadek liczby ZPChr-ów.

Kto traci status ZPChr?

Status zakładu pracy chronionej utracić można dwojako. Albo obligatoryjnie, na skutek decyzji wojewody, albo fakultatywnie – kiedy to sam pracodawca wystąpi z takim wnioskiem.

Jeżeli pracodawca przestaje spełniać warunki lub obowiązki określone w art. 28 ust. 1 pkt 1–3 ustawy o rehabilitacji, wojewoda odbiera przyznany mu wcześniej status zakładu pracy chronionej. Te warunki i obowiązki to między innymi:

• odpowiedni wskaźnik zatrudnienia pracowników z niepełnosprawnościami,
• budynki, pomieszczenia socjalne i stanowiska pracy dostosowane do potrzeb pracowników z niepełnosprawnościami,
• zapewnienie doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej oraz usług rehabilitacyjnych.

Jednym z warunków wstępnych uzyskania statusu ZPChr jest też zatrudnianie co najmniej 25 osób w przeliczeniu na pełne etaty. Zatem pracodawca, który przestaje spełniać ten warunek, również traci ten status. Może też stracić go wówczas, gdy doszło u niego do uchybień względem art. 33 ust. 1 lub 3 pkt 1 ustawy o rehabilitacji. Chodzi tu o obowiązek utworzenia i prawidłowego prowadzenia zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (ZFRON).

Ustawodawca przewidział też pewne wyjątki, w przypadku których wojewoda może na jakiś czas zwolnić pracodawcę z obowiązku spełniania warunków dotyczących choćby odpowiedniej liczby pracowników. Dzieje się to wtedy, gdy w ZPChr pracuje co najmniej 60% pracowników z niepełnosprawnościami lub gdy powiatowy urząd pracy nie jest w stanie skierować do pracy w tym zakładzie odpowiedniej liczby osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności posiadających odpowiednie kwalifikacje lub nadających się do przekwalifikowania.

Jeżeli pracodawca stwierdza, że nie jest w stanie lub po prostu nie chce być nadal zakładem pracy chronionej, może wystosować do wojewody odpowiedni wniosek, w którym poprosi o uchylenie decyzji przyznającej mu wcześniej ten status. Podstawę prawną takiego postępowania stanowi art.155 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 775 ze zm.) We wniosku tym musi oczywiście uzasadnić tę prośbę, ale również określić, czy zamierza zachować u siebie ZFRON i wydatkować niewykorzystane środki tego funduszu. Może z nich nadal korzystać, jeśli zatrudnia u siebie co najmniej 15 pracowników w przeliczeniu na pełen etat i co najmniej 25% z nich stanowią osoby z niepełnosprawnościami. Określa to art. 33 ust. 7b ustawy o rehabilitacji.

Ale co dalej?

W obu wypadkach (obligatoryjnej i fakultatywnej utraty statusu ZPChr) kluczowym momentem jest wydanie przez wojewodę odpowiedniej decyzji. Jeżeli pracodawca już jakiś