Pracodawca karze bez słuchania wyjaśnień. Czy to dozwolone?

Przepis 108 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j.: Dz. U. z 2023 r., poz. 1465, ze zm.) – dalej: k.p., przewiduje, że pracownik może zostać ukarany przez pracodawcę karą porządkową, jeżeli nie przestrzega:

• ustalonej w danym zakładzie pracy organizacji i porządku w procesie pracy,
• przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
• przepisów przeciwpożarowych,
• przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.

W powyższych sytuacjach pracodawca, po uwzględnieniu zwłaszcza rodzaju naruszenia obowiązków pracowniczych i stopnia winy pracownika oraz jego dotychczasowego stosunku do pracy, może nałożyć na pracownika karę upomnienia albo nagany.

Trzeba zaznaczyć, że katalog zawarty w art. 108 § 1 k.p. dotyczy przewinień o charakterze porządkowym i nie pokrywa się z zakresem obowiązków pracownika, ujętym w art. 100 k.p. Katalog naruszeń obowiązków pracowniczych, określony w art.108 § 1 k.p., ma charakter zamknięty, wobec czego nie każde naruszenie obowiązków pracowniczych, wskazane w art. 100 k.p., uzasadnia nałożenie kary porządkowej (por. uzasadnienie zarządzenia Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 21 maja 2024 r., sygn. akt IX P 273/23). Należy zwrócić uwagę, że cześć orzecznictwa prezentuje odmienny pogląd, np. Sąd Okręgowy w Kaliszu w wyroku z dnia 26 października 2023 r. (sygn. akt V Pa 24/23), zgodnie z którym niezastosowanie się przez pracownika do polecenia służbowego, „może być zakwalifikowane jako naruszenie „ustalonego porządku i dyscypliny pracy, regulaminu pracy”, o którym mowa w art. 108 § 1 k.p. i które według tego przepisu, stanowi podstawę do wymierzenia pracownikowi kary regulaminowej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lipca 1990 r. w sprawie I PRN 26/90)”.

W niektórych sytuacjach pracodawca może nałożyć na pracownika karę pieniężną. Jest to możliwe, jeżeli pracownik dopuści się:

• naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
• przepisów przeciwpożarowych,
• opuści stanowisko pracy bez usprawiedliwienia,
• stawi się do pracy w stanie nietrzeźwości,
• będzie spożywał alkohol w czasie pracy.

Powyższe przepisy nie oznaczają jednak, że pracodawca ma pełną swobodę w zakresie nakładania kar porządkowych, w razie naruszenia przez pracownika obowiązków pracowniczych. Pierwsze ograniczenie ma charakter czasowy i dotyczy wszystkich kar porządkowych. Mianowicie, pracodawca może nałożyć karę porządkową w terminie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu przez pracownika obowiązku pracowniczego, ale nie później, niż po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia przez pracownika. Nałożenie kary porządkowej po upływie powyższych terminów jest niedopuszczalne.

Drugie ograniczenie pracodawcy w zakresie nakładania kar porządkowych dotyczy ka