ZPChr-y dawniej i dziś. Czy to się nadal opłaca?

Zwolnienia z podatków od nieruchomości, leśnego i rolnego. Zwolnienie z podatku od czynności cywilnoprawnych. Dofinansowania do oprocentowania kredytów bankowych. Zwrot kosztów budowy lub rozbudowy pomieszczeń firmy. Dofinansowania do wynagrodzeń pracowników... Wszystkie te uprawnienia adresowane są do zakładów pracy chronionej. Mają stanowić zachętę, by przedsiębiorcy zatrudniali osoby z wyższymi stopniami niepełnosprawności; osoby, które bez odpowiednich form wsparcia nie poradziłyby sobie na tzw. otwartym rynku pracy.

Skąd się wzięły ZPChr-y?

Współczesne zakłady pracy chronionej wywodzą się wprost z idei spółdzielczości inwalidów, która wyjątkowo prężnie wcielana była w życie w okresie PRL. Jak pisze Henryk Waszkowski w pracy zatytułowanej Ruch spółdzielczości inwalidów i jego znaczenie dla rozwoju rehabilitacji osób niepełnosprawnych w Polsce: „W Polsce spółdzielczość inwalidów rozwinęła się do niespotykanych w innych krajach rozmiarów. Stworzyła system kompleksowej rehabilitacji osób z niepełnosprawnością, szczególnie tych ze zwiększonymi jej odmianami. Stanowiła ona istotny element polskiego modelu rehabilitacji, który zyskał duże uznanie na arenie międzynarodowej. Były to zakłady organizowane i prowadzone przez samych niepełnosprawnych na zasadach spółdzielczych.”

Ruch spółdzielczy osób z niepełnosprawnościami (bo przecież chodziło właśnie o ogół niepełnosprawnych, nie tylko o inwalidów wojennych) zaczął się konstytuować na ziemiach polskich tuż po II wojnie światowej, a w zasadzie to jeszcze w jej trakcie. Pierwszym tego typu zakładem pracy była warszawska spółdzielnia „Świt” założona w 1944 roku, niedługo po wyparciu Niemców ze stolicy. Pięć lat później powołano do życia Centralę Spółdzielni Inwalidów (CSI). „Już w 1968 r. liczba zakładów pracy chronionej wynosiła 190; pracowało w nich 12 164 niepełnosprawnych. W 1974 r. liczba tych zakładów wzrosła do 320, a zatrudnienie do około 25 000 osób niepełnosprawnych.”

Cytując dalej Waszkowskiego: „Spółdzielnie inwalidów stanowiły od samego początku jedną z charakterystycznych cech tworzącego się polskiego modelu rehabilitacji, łącząc cele gospodarcze z celami rehabilitacyjnymi.” Dokładnie ta sama idea przyświeca istnieniu współczesnych form zatrudniania wspomaganego, a w szczególności zakładom pracy chronionej.

W formie, którą znamy dzisiaj, ZPChr-y powstają już od ponad 25 lat. Zasady ich funkcjonowania regulują przede wszystkim art. 28, 30, 31, 33 i 33b ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2023, Poz. 100 z późn. zm.).

Kto może założyć ZPChr?

Status zakładu pracy chronionej przyznaje wojewoda na drodze decyzji administracyjnej. Przyznać go może pracodawcy, k