RPO zgłasza wątpliwości wobec zróżnicowania ustawowych i resortowych zasad zapewniania wsparcia asystentów osób z niepełnosprawnościami

Dostępność usług asystenckich stanowi jeden z najistotniejszych aspektów procesu deinstytucjonalizacji i poszanowania prawa jednostki do niezależnego życia.

Asystencja osobista w ujęciu systemowym

Zgodnie z projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami, usługa asystencji osobistej będzie skierowana do pełnoletniej osoby, przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która posiada decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, przy czym poziom ten powinien wynosić od 70 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia. Usługa asystencji osobistej będzie przyznawana w formie decyzji administracyjnej na podstawie takich dokumentów jak decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia oraz kwestionariusza samooceny potrzeb. Jednocześnie, wnioskodawca będzie musiał złożyć oświadczenie o niekorzystaniu lub rodzaju i wymiarze usług skierowanych do osób niepełnosprawnych finansowanych albo współfinansowanych ze środków publicznych, z których korzysta.

Należy zaznaczyć, że przed wydaniem decyzji ustalającej prawo do usługi asystencji przeprowadzane będzie rozpoznanie sytuacji osobistej wnioskodawcy w jego miejscu zamieszkania. Celem takiego działania będzie ustalenie sytuacji osobistej wnioskodawcy, jego indywidualnych potrzeb, sposobu funkcjonowania w życiu codziennym tudzież przyszłych warunków świadczenia usługi asystencji. W przypadku, gdy wnioskodawca nie wyrazi zgody na przeprowadzenie rozpoznania, będzie musiał on liczyć się z decyzją odmowną w zakresie przyznania usługi asystencji.

Asystent osoby z niepełnosprawnością będzie mógł świadczyć usługi wsparcia w zakresie czynności samoobsługowych, utrzymania higieny osobistej, prowadzenia gospodarstwa domowego, komunikowania się z otoczeniem, poruszania się i przemieszczania, a także podejmowania aktywności życiowej, w tym zawodowej i społecznej.

Niebezpieczeństwo dualizmu asystencji

Niestety, przepisy projektowanej ustawy nie będą mieć zastosowania do osób z niepełnosprawnościami w stopniu lekkim i umiarkowanym oraz osób niepełnoletnich. Tak więc, osoby te będą zmuszone do korzystania z asystencji osobistej na zasadach obowiązujących obecnie, a zatem w oparciu o resortowe programy asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami, których realizatorami są samorządy i organizacje pozarządowe. Takie rozwiązanie budzi zastrzeżenia prof. Marcina Wiącka, Rzecznika Praw Obywatelskich. Wskazuje on bowiem, że zróżnicowanie zasad zapewniania wsparcia asystentów osób z niepełnosprawnościami przyczyni się do powstania dualizmu asystencji systemowej (ustawowej) i programowej (resortowej).

Co ciekawe, wydaje się, że wykształcenie pewnej formy dualizmu w zakresie gwarantowania usług asystencji osobistej jest ze strony projektodawcy działaniem zamierzonym. Mianowicie, w uzasadnieniu do projektu ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami projektodawca zwraca uwagę, że wsparcie w postaci powszechnie obowiązującej asystencji osobistej powinno trafić do osób, które bez tego wsparcia nie są w stanie samodziel