Czy działania w zakresie aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami mają wpływ na sytuację tych osób na rynku pracy? – analiza raportu NIK

Działania służące rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami są regulowane przez ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 100, ze zm.) – dalej: u.r.o.n. Według artykułu 7 tej ustawy rehabilitacja osób z niepełnosprawnościami oznacza zespół działań, przede wszystkim organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.

Natomiast zgodnie z art. 8 tej ustawy, rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie z niepełnosprawnością uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. W tym celu konieczne jest:

1. dokonanie oceny zdolności do pracy, zwłaszcza przez:

a. przeprowadzenie badań lekarskich i psychologicznych umożliwiających określenie sprawności fizycznej, psychicznej i umysłowej do wykonywania zawodu oraz ocenę możliwości zwiększenia tej sprawności,

b. ustalenie kwalifikacji, doświadczeń zawodowych, uzdolnień i zainteresowań;

2. prowadzenie poradnictwa zawodowego uwzględniającego ocenę zdolności do pracy oraz umożliwiającego wybór odpowiedniego zawodu i szkolenia;

3. przygotowanie zawodowe z uwzględnieniem perspektyw zatrudnienia;

4. dobór odpowiedniego miejsca pracy i jego wyposażenie;

5. określenie środków technicznych umożliwiających lub ułatwiających wykonywanie pracy, a jeżeli zajdzie taka potrzeba – przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych, sprzętu rehabilitacyjnego itp.

Wynikające z u.r.o.n. zadania w zakresie aktywizacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnościami realizują różne podmioty, w tym w szczególności Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), jednostki samorządu terytorialnego, fundacje, jak również organizacje pozarządowe.

Jak stanowi art. 48 ust. 1 pkt 1 u.r.o.n., środki PFRON są przekazywane przez Prezesa Zarządu PFRON samorządom wojewódzkim i powiatowym na realizację określonych zadań lub rodzajów zadań, na wyodrębniony rachunek bankowy – według algorytmu.

Katalog zadań służących poprawie sytuacji osób z niepełnosprawnościami, których realizacja została powierzona samorządom wojewódzkim, mieści w sobie m.in.:

• opracowanie i realizację wojewódzkich programów dotyczących wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu oraz pomocy w realizacji zadań na rzecz zatrudniania osób niepełnosprawnych;

• dofinansowanie robót budowlanych, dotyczących obiektów służących rehabilitacji, w związku z potrzebami osób niepełnosprawnych, poza rozbiórką tych obiektów;

• dofinansowanie kosztów tworzenia i działania ZAZ-ów;

• współpracę z organami administracji rządowej oraz powiatami i gminami w realizacji zadań wynikających z u.r.o.n.;

• współpracę z organizacjami pozarządowymi i fundacjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych.

Warto zaznaczyć, iż w oparciu o art. 36 ust. 2 u.r.o.n., samorządy wojewódzkie i powiatowe mogą zlecać zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej fundacjom oraz organizacjom pozarządowym, przy czym odbywa się to w drodze otwartych konkursów ofert.

Jak wskazuje art. 29 u.r.o.n., gmina, powiat oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych, mogą utworzyć wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostkę i uzyskać dla tej jednostki status zakładu aktywności zawodowej, o ile:

1. przyna