Czy program asystencji osobistej jest nieefektywny? – analiza raportu NIK – część druga

Zapotrzebowanie na usługi asystencji osobistej jest niedoszacowane

W edycji programu „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej” na rok 2021 Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej planowało skierowanie usług asystenckich do nie więcej niż 1500 osób z niepełnosprawnościami. Rzeczywistość okazała się jednak inna, a wsparcie zostało przyznane przeszło 14 056 osób z dysfunkcją zdrowotną, tak więc przewyższyło założenia resortu rodziny o ponad 800%.

MRiPS usprawiedliwiał się tym, że wskaźniki tego programu w edycji 2020-2021 określono bardzo ostrożnie, biorąc pod uwagę przede wszystkim dane o realizacji usług w poprzedniej edycji, uwzględniono również wprowadzony stan epidemii. W związku z powyższym NIK zarzucił MRiPS znaczne niedoszacowanie zapotrzebowania na usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością.

Planując edycję 2021 Programu, ustalono, że 70% beneficjentów powinny stanowić osoby wymagające wysokiego poziomu wsparcia. Cel ten został osiągnięty, ponieważ w roku 2021 usługi otrzymało 1087 dzieci do 16. Roku życia z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami oraz 10 042 osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, co stanowiło 79% ogólnej liczby uczestników Programu.

Jeżeli chodzi o sprawozdania, które mają być sporządzane przez wojewodów, NIK podkreślił, że obowiązujące przepisy powinny określać terminy przekazania sprawozdań w taki sposób, aby nie kolidowały one z terminami innych jednostek zaangażowanych w realizację Programu i nie utrudniały wypełniania obowiązków sprawozdawczych, co niestety miało miejsce. Sprawozdania złożone przez wojewodów podlegały następnie akceptacji przez Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, co powinno nastąpić do dnia 31 marca po każdym zakończonym roku realizacji zadania.

Czynności kontrolne w zakresie dotyczącym złożonych przez wojewodów sprawozdań wykazały, że sześć sprawozdań w 2020 r. i sześć w 2021 r. zostało zaakceptowanych z opóźnieniem wynoszącym od ośmiu do 67 dni po upływie terminu. Minister Rodziny i Polityki Społecznej miał także sporządzić, do dnia 31 maja roku następnego po zakończeniu Programu sprawozdanie zbiorcze z jego realizacji. Niemniej jednak sprawozdanie zbiorcze za 2020 r. sporządzone zostało w dniu 7 czerwca 2021 r., a więc 7 dni po upływie terminu, a sprawozdania zbiorczego za 2021 r. nie sporządzono aż do dnia 20 lipca 2022 r.

Wraz z przyjęciem w 2020 r. Programu „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnościami”, realizatorami usług asystenckich stały się organizacje pozarządowe. W 2020 r. ze wsparcia w ramach nowego programu asystencji osobistej skorzystały łącznie 9762 osoby, a w 2021 r. 19 664 osoby. W 2020 roku usługami asystencji objęto jedynie 0,4% osób niepełnosprawnych, natomiast w 2021 roku odsetek ten wzrósł tylko do 0,8% osób uprawnionych do korzystania z tych usług. Natomiast Komisja konkursowa powołana przez Ministra Rodziny i Polityki Społecznej dokonywała oceny ofert złożonych w ramach Programu oraz wyboru tych, które były najkorzystniejsze.

NIK zwraca uwagę, że Komisja, dokonując oceny ofert, nie wskazywała jednak uzasadnienia dla przyznanej punktacji oraz proponowanej kwoty dofinansowania, co było niezgodne z ogłoszeniem o konkursie. Nie było zatem możliwe określenie podstawy obniżenia dofinansowania i ustalenie dokładnej wysokości kwoty dofinansowania. Dodatkowo Komisja przeprowadziła nierzetelną ocenę 26% ofert, co doprowadziło do rozbieżności w liczbie przyznawanych punktów, a w przypadku dwóch organizacji pozarządowych, spośród sześciu analizowanych (33,3%), zaakceptowano oferty, w których koszty pośrednie przewyższały 10% kosztów b