Czy program asystencji osobistej jest nieefektywny? – analiza raportu NIK – część pierwsza

Wraz z ratyfikacją w dniu 6 września 2012 r. przez Polskę Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169, ze zm.), państwo polskie przyjęło na siebie zobowiązanie do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do jak najszerszego zakresu usług wspierających, świadczonych w domu lub w innych placówkach, włączając wto pomoc osobistą, niezbędną do życia i włączenia w społeczność oraz zapobiegającą izolacji i segregacji społecznej.

Ma to zagwarantować osobie z niepełnosprawnością jak największą możliwość decydowania o wsparciu, poprzez określenie swoich potrzeb związanych z wyrównaniem szans i możliwością prowadzenia niezależnego życia w społeczności lokalnej.

Dane z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitorowania i Orzekania o Niepełnosprawności wskazują na systematyczny wzrost liczby osób z niepełnosprawnością w Polsce. W 2020 roku liczba niepełnosprawnych dzieci w wieku poniżej 16 lat z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, wynosiła 91 839, natomiast w 2022 roku ta liczba wzrosła do 101 521 osób.

W przypadku osób pełnoletnich liczba osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności wzrosła z 806 604 w 2020 roku do 947 867 w 2022 roku, co oznacza wzrost o 17,5%. Natomiast w przypadku osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, w 2020 roku taki stopień niepełnosprawności posiadało 1 312 155 osób, a w 2022 roku było to 1 386 320 osób.

Minister Rodziny i Polityki Społecznej, w oparciu o delegację ustawową zawartą w art. 7 ust. 5 ustawy z dnia 23 października 2018 r. o Funduszu Solidarnościowym (t.j.: Dz. U. z 2023 r., poz. 647, ze zm.) przyjął w 2019 r. program resortowy o nazwie „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej”, którego celem było wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnościami. Był to program pilotażowy, który miał być realizowany przez jednostki samorządu terytorialnego, niemniej jednak ze względu na stosunkowo niewielką liczbę przystępujących do niego gmin i powiatów, a także brak odpowiedniego przygotowania części samorządów do samodzielnego wykonywania zadań wiążących się ze świadczeniem usług asystenckich, znaczna liczba samorządów zlecała świadczenie tych usług organizacjom pozarządowym.

W konsekwencji w 2020 r. resort rodziny i polityki społecznej przyjął nowy program dotyczący asystencji osobistej dla osób niepełnosprawnych pt. „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnościami”, do którego realizacji wyznaczono organizacje pozarządowe. W 2020 r. ze wsparcia skorzystały łącznie 9762 osoby, a w 2021 r. już 19 664 osoby. W 2020 roku usługami asystencji objęto jedynie 0,4% osób niepełnosprawnych, a w 2021 roku odsetek ten wzrósł jedynie do 0,8% osób uprawnionych do korzystania z tych usług. Warto jednak zaznaczyć, że niemal wszystkie osoby korzystające z usług asystenckich (98%) zanotowały poprawę jakości swojego życia od momentu rozpoczęcia korzystania ze wskazanych usług.

Dlatego też NIK zaznacza w raporcie, że pomimo nieprawidłowych działań Ministra Rodziny i Polityki Społecznej oraz poszczególnych wojewodów na etapie przygotowania, ogłaszania, oceny wniosków i ofert oraz zawierania umów z wykonawcami, usługi asystencji osobistej dla osób z niepełnosprawnościami finansowane ze środków Funduszu Solidarnościowego co do zasady funkcjonują w sposób prawidłowy.

Co więcej, można zauważyć także kilka pozytywnych zmian w edycji programu „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnościami” na 2022 r., takich jak np. określenie rocznego limitu godzin w miejscu miesięcznych sztywnych limitów godz