Zgodnie z postanowieniami art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 615, ze zm.) – dalej: u.ś.r., specjalny zasiłek opiekuńczy zalicza się do świadczeń rodzinnych. Odmiennie niż w przypadku kryteriów uprawniających do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego jest ustalane niezależnie od daty powstania niepełnosprawności.

Stosownie do treści art. 16a ust. 1 u.ś.r., o specjalny zasiłek opiekuńczy mogą się ubiegać osoby, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkowie, o ile:
1. nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, lub
2. rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
- w celu sprawowania stałej opieki nad osobą, która legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia i edukacji. W razie zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego należnego więcej aniżeli jednej osobie sprawującej opiekę nad osobą lub osobami wymagającymi opieki przyznaje się wyłącznie jedno świadczenie osobie, która pierwsza złożyła wniosek.

Natomiast art. 16a ust. 2 u.ś.r. wskazuje, że specjalny zasiłek opiekuńczy uzależniony jest także od spełnienia kryterium dochodowego, a mianowicie świadczenie to należy się, o ile łączny dochód rodziny osoby sprawując