Zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami, a zwiększenie szans w zamówieniach publicznych

Klauzula zastrzeżenia

W procesie aktywizacji społecznej i zawodowej osób z niepełnosprawnościami istotną rolę pełnią zamówienia zastrzeżone. Jest to typ zamówień publicznych, w których zamawiający ma możność zastrzeżenia prawa udziału w postępowaniu, tudzież ubiegania się o zamówienie dla wykonawców, którzy urzeczywistniają określone wymogi odnoszące się do struktury zatrudnienia oraz głównego celu prowadzonej działalności.

Mechanizm zamówienia zastrzeżonego przewidywały już dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynującą procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych (Dz. Urz. UE L 134 z 30.4.2004, str. 1;) oraz dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi (Dz. U. L 134 z 30.04.2004, str. 114), w treści których ustawodawca unijny podkreślił, iż „zatrudnienie i praca stanowią kluczowe elementy gwarantujące wszystkim równe szanse i przyczyniające się do integracji społeczeństwa”, natomiast podmioty, które zatrudniają osoby z niepełnosprawnościami, takie jak np. zakłady pracy chronionej (ZPChr), programy pracy chronionej bądź odmienne formy społecznej działalności gospodarczej ukierunkowane na integrację czy reintegrację na rynku pracy takich osób, efektywnie wspierają ten cel. Z uwagi na to, że w przypadku ZPChr kluczowy akcent w zakresie prowadzonej przez te podmioty działalności położony jest na działania łączące się ze społeczną i zawodową inkluzją osób z niepełnosprawnościami, napotykają one nierzadko utrudnienia w zakresie uzyskania zamówień w warunkach normalnej konkurencji. Dążąc do zrównoważenia szans ZPChr na rynku prawodawca musiał wdrożyć instrument, który umożliwi zamawiającym ograniczenie kręgu wykonawców tylko do tych podmiotów, które zatrudniają osoby zagrożone wykluczeniem społecznym jak i prowadzą ich społeczno-zawodową integrację.

Stosownie do przepisu art. 94 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j.: Dz. U z 2021 r., poz. 1129, ze zm.) – dalej: pzp, zamawiający może zastrzec w ogłoszeniu o zamówieniu publicznym, iż o udzielenie zamówienia będą mogli ubiegać się jedynie wykonawcy mający status zakładu pracy chronionej, spółdzielnie socjalne oraz inni wykonawcy, których głównym celem lub głównym celem działalności ich wyodrębnionych organizacyjnie jednostek, które będą realizowały zamówienie, jest społeczna i zawodowa integracja osób społecznie marginalizowanych, w tym osób niepełnosprawnych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r., poz. 573, ze zm.) – u.r.o.n. W takiej sytuacji zamawiający może domagać się od wykonawcy dokumentów lub oświadczeń potwierdzających:

• status zakładu pracy chronionej lub spółdzielni socjalnej lub dokumentów potwierdzających prowadzenie przez wykonawcę lub przez jego wyodrębnioną organizacyjnie jednostkę, która będzie realizowała zamówienie, działalności, której głównym celem jest społeczna i zawodowa integracja osób społecznie marginalizowanych, w tym osób z niepełnosprawnościami;
• procentowy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, zatrudnionych przez ZPChr, spółdzielnie socjalne lub wykonawcę lub jego wyodrębnioną organizacyjnie jednostkę, która będzie realizowała zamówienie.

Artykuł 7 pkt 30 pzp stanowi, iż pod pojęciem wykonawcy trzeba rozumieć osobę fizyczną, osobę prawną bądź jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, która oferuje na rynku wykonanie robót budowlanych lub obiektu budowlanego, dostawę produktów lub świadczenie usług lub ubiega się o udzielenie zamówienia, złożyła ofertę lub zawarła umowę w sprawie zamówienia publicznego. Tymczasem, art. 7 pkt 31 pzp wskazuje, że zamawiający to osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie ustawy do jej stosowania.

Aktualnie obowiązujące uregulowania ustawy pzp w kwestii zamówień zastrzeżonych wypełniają normę prawną art. 20 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylającą dyrektywę 2004/18/WE (Dz. U. L 94 z 28.03.2014, str. 65). Dyrektywa zakłada przy tym możliwość realizacji